Doanh nghiệp và khoa học viễn tưởng

Thời buổi này, khởi nghiệp là phải có ý tưởng. Ngày xưa khởi nghiệp là tìm vốn nhưng ngày nay nếu có ý tưởng, vốn sẽ tự chạy đến. Một điều đáng ngạc nhiên, rất nhiều ý tưởng trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay xuất phát từ… truyện khoa học viễn tưởng.

Cảnh trong phim phim Minority Report.

Theo tờ Medium, bộ phim Minority Report là điển hình của gắn kết giữa viễn tưởng và thực tế. Đạo diễn Steven Spielberg làm Minority Report dựa vào một truyện ngắn cùng tên của Philip K. Dick viết từ năm 1956 nhưng trước khi khởi quay ông mời 15 chuyên gia ngồi lại trong suốt ba ngày để động não, vẽ nên một xã hội tương lai vào năm 2054 cùng những sản phẩm sẽ phổ biến vào lúc đó.

Tương tự như thế, các nhà văn khoa học viễn tưởng tự mình cũng phải dựa vào những xu hướng mà khoa học và công nghệ đang hướng đến, để trí tưởng tượng của họ bay bổng rồi vẽ nên những sản phẩm chỉ có trong tương lai. Các thế hệ sau đó, lớn lên cùng tương lai đầy mê hoặc này đã dựa vào đó để thiết kế, chỉnh sửa, chế tạo những sản phẩm mà chính truyện viễn tưởng hình dung. Tàu ngầm, điện thoại di động, máy tính bảng, sách điện tử đều ra đời theo vòng xoáy đó.

Chính vì thế, theo Medium, bộ phim Minority Report có Tom Cruise thủ vai chính đã giúp sản sinh cả trăm bằng sáng chế, đặc biệt là giúp biến thành hiện thực công nghệ máy tính dùng tay để vuốt, từ iPhone đến máy tính bảng ngay cả máy chơi game Wii, điều khiển bằng cử động cánh tay. Những cảnh trông rất “viễn tưởng” vào năm 2002 như quảng cáo nhắm đúng từng người, máy bay không người lái do thám, xe tự lái… lại rất thật vào năm 2018 này.

Cứ thế, giới kinh doanh cứ trở về thế giới khoa học viễn tưởng để tìm… ý tưởng tỉ đô cho mình. Năm 2017, PricewaterhouseCoopers, công ty tư vấn toàn cầu, xuất bản một bài viết bày cách sử dụng khoa học viễn tưởng để khám phá cách thức cách tân doanh nghiệp. Lập luận của bài viết này cho rằng khoa học viễn tưởng thường đoán trúng các đột phá công nghệ cũng như các hiện tượng xã hội, vì vậy doanh nghiệp có thể dựa vào cách thức triển khai câu chuyện như thế để làm nảy sinh các ý tưởng cách tân.

Những ví dụ cho thấy khoa học viễn tưởng đi trước thời đại là không thiếu: Jules Verne viết về chuyến du hành lên mặt trăng hơn 100 năm trước khi con người đặt chân lên đó; Arthur C Clarke tả chính xác máy tính bảng dùng để đọc báo điện tử từ năm 1968; phim Blade Runner có cảnh gọi điện video y như đang dùng Skype… Trong thực tế chính máy truyền tin nắp gập trong phim Star Trek đã gợi cảm hứng cho việc thiết kế chiếc điện thoại di động nắp gập sau này bởi sự tiện dụng của nó đối với nhân vật trong phim. Phim Star Trek cũng tạo cảm hứng để dịch tự động, nhận biết giọng nói ra đời.

Đội ngũ thiết kế chiếc máy đọc sách Kindle của Amazon đã lấy nguyên ý tưởng từ cuốn The Diamond Age của nhà văn Neal Stephenson. Đây là một tiểu thuyết viễn tưởng về một kỹ sư đánh cắp một cuốn sách tương tác, đọc mãi không hết để làm quà tặng cho con gái ham mê kiến thức.

Thậm chí tờ Harvard Business Review có hẳn một bài, khuyên doanh nhân nên đọc truyện khoa học viễn tưởng để bắt kịp thời đại. Bài viết cho rằng khoa học viễn tưởng có ích không phải vì chúng tiên đoán đúng tương lai; chúng có ích vì chúng chỉnh lại tầm nhìn của chúng ta về thế giới quanh ta, tạo ra một không gian ở đó chúng ta có thể chất vấn lại những giả định thường có về cuộc sống. Nếu ai nấy đều giả định Kodak trường tồn vì loài người không bao giờ hết nhu cầu chụp ảnh bằng phim tráng nhựa, coi như thế giới sẽ đứng yên mãi mãi. Chỉ cần một chớp lóe ý tưởng chụp ảnh không cần phim, cả một nền công nghệ ảnh kỹ thuật số ra đời.

Một số công ty đã ra đời nhằm kết nối doanh nghiệp với khoa học viễn tưởng, theo kiểu xây dựng những thế giới trong tương lai cho những khách hàng cụ thể. Chi phí không hề rẻ; nỗ lực xây dựng thế giới viễn tưởng như thế đòi hỏi sự tham gia của những nhân vật chủ chốt của doanh nghiệp khách hàng. Thế nhưng kết quả thường gây kinh ngạc cho chính khách hàng. Ford cho ra đời “Thành phố tương lai” trong đó xe thông minh, xe tự lái không chiếm một vị trí quan trọng so với các tiện ích dành cho khách bộ hành. Có thể viễn cảnh này sẽ giúp Ford hoạch định một chính sách phát triển khác với cách chúng ta hình dung về tương lai toàn xe tự lái chạy ngoài đường. 

Nguyễn Vũ